Meditatie & Contemplatie
Meditatie en contemplatie staan niet los van elkaar, je zou kunnen stellen dat ene niet zonder het andere kan bestaan. Strikt genomen is meditatie een vorm waarbij je de aandacht richt. Dat kan je ademhaling zijn of een mantra, de bedoeling is dat je opmerkt wanneer je afgeleid bent en dan steeds de focus terugbrengt naar wat jij je hebt voorgenomen waar je de aandacht wilt hebben.
Bij contemplate doe je het omgekeerde. Je gaat gewoon zitten en je laat je gedachten de vrije loop over een groter onderwerp of thema. Ook dit kan weer van alles zijn. Je kunt hiervoor een specifieke tekst belichten, maar even zo goed kun je een specifiek thema overdenken.
In de dagelijkse meditatiepraktijk zal je merken dat deze twee vormen elkaar afwisselen en soms aanvullend op elkaar zijn.
Leren Mediteren
Vanuit jarenlange beoefening van zenmeditatie, christelijke contemplatie en trainingen geven in mindfulness is er een beproefde vorm van meditatietraining ontstaan die Leren Mediteren is genoemd.
Leren Mediteren bestaat net als een mindfulnesstraining uit acht bijeenkomsten waarbij het theoretische kader wordt aangehouden en in nagenoeg dezelfde volgorde wordt doorlopen.
De bewegingsvorm is geen yoga, maar bestaat uit eenvoudige oefeningen die je staan kunt beoefenen. Je hebt er geen mat of andere hulpmiddelen voor nodig en overal waar je één vierkante meter ruimte hebt kun je oefenen. Het zijn bewegingen die een vast patroon volgen en ervoor zorgen dat je lenig en soepel blijft.
De meditatievorm, het hart van de training, is stiltemeditatie. Heel puur, heel eenvoudig, in stilte stilzitten. Eenvoud is ook hier weer het uitgangspunt in de lijn van het Benedictijnse gedachtengoed. Altijd en overal kun je zitten, je ogen dichtdoen en met je aandacht de ademhaling volgen. Dit kan je doen thuis op een kussentje, op de eetkamerstoel, in het bos op een bankje of boomstronk en op vakantie in het plaatselijke kapelletje. Houd vast aan deze eenvoud.
Het is belangrijk dat meditatie voortdurend in verbinding staat met het dagelijkse leven en niet dat het iets exclusiefs wordt dat je alleen maar op dogmatische wijze kunt uitvoeren als aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Als meditatie losstaat van de werkelijkheid dan kun je je afvragen of het nog wel meditatie is. Mediteren is enerzijds discipline door dagelijkse op relatief vaste momenten te gaan zitten, anderzijds door het ‘vaste’ weer los te laten en mee te gaan op het ritme dat leven heet. Jezelf bewegen op deze scheidslijn zorgt dat je met jezelf blijft worstelen en jezelf voortdurend in twijfel trekt. Dat is mediteren; een duidelijk ritme en toch een onafhankelijke geest, nieuwsgierig en aandachtig.
Waarom geen mindfulness?
Als mindfulnesstrainer ben ik bekend met de veelheid aan geleide meditaties (gesproken woord tijdens het mediteren). Heel vroeger via cassettebandjes, vervolgens cd-opnames, aansluitend de usb-sticks en tegenwoordig gaat alles via apps. Als ik weleens vraag naar meditatie ervaringen, dan haalt menigeen direct de smartphone uit zijn zak. Er zijn beek-, berg-, meer-, adem- en hartmeditaties en de ene opname wordt nog zwoeler uitgesproken dan de andere.
Op zichzelf is er niets mis mee om eens een keer een geleide meditatie te volgen voor het opdoen van inzicht, maar laat je dagelijkse meditatie vooral uit stilte bestaan. Geleide meditatie is in feite alleen maar geklets en afleiding en voegt niets toe. Integendeel zelfs, het ondermijnt je vermogen tot het verkrijgen van zelfinzicht. Doordat de stem jou leidt in plaats van dat je geleid wordt door je eigen innerlijke stem gebeurt er met een geleide meditatie hetzelfde als wat er voortdurend al gebeurt, je wordt extern afgeleid en er verandert dus niets.
Wanneer je in stilte zit dan kun je uiteraard óók door externe zaken worden afgeleid, maar meteen daarna neemt jouw eigen gedachtestroom het over, als er al niet autonoom gedachten opborrelen. Precies hier gaat het om, het herkennen van je eigen reflecties, je eigen gedachtenpatronen, je eigen bronnen.
Mindfulness heeft mij persoonlijk erg geholpen met het inzien hoe de processen in je hoofd werken en zeker ook hoe je de koppeling kunt maken tussen het mediteren en het leven zelf. Echter niet door de geleide meditaties, wel door de theoretische inzichten en de koppeling met bewegingsoefeningen.
Niet in de laatste plaats heb je een geoefend leraar nodig die je de weg wijst. Zomaar een mindfulness app gaan luisteren zonder de juiste begeleiding kan zelfs averechts werken en, net als bij het zoveelste dieet of sportschool abonnement, alleen maar voor een gevoel van falen zorgen.
Stil, Stilte en Eenvoud
Dit is de titel van een boek dat ik uitgegeven heb in 2020, in samenwerking met kunstschilder Robert Potecary. Het boek is opgedragen aan John Main, de man die de christelijke meditatie in al zijn puurheid opnieuw op de kaart heeft gezet.
Je zou kunnen stellen dat na de periode van de woestijnvaders in de eerste eeuwen na de jaartelling, de zuivere christelijke meditatie naar de achtergrond is verdwenen. Dit heeft plaatsgemaakt voor andere vormen van bezinning, vaak ook gebed genoemd.
John Main leerde uit de oude geschriften dat de woestijnmonniken op een heel specifieke wijze stil waren. Ze leefden in stilte en in grote eenvoud en in die omstandigheden beoefenden zij een vorm van ‘zijn’ die je net zo gemakkelijk gebed als meditatie zou kunnen noemen. Men was uiterlijk stil, maar innerlijk werd een mantra opgezegd.
Deze mantra werd keer op keer herhaald totdat het vanuit zichzelf gezegd werd, zelfs buiten de meditatie om. Zodoende werd meditatie verheven tot meditatief leven en was men in contant gebed. Of zoals je wilt, constant in het huidige moment waardoor er nauwelijks ruimte was voor piekeren of negatieve gedachten.